Ostranin (Ostrjanin, Ostrienin, Ostrazin, Ostrzanin, Ostranica) Jacko (zm. 1641), hetman kozacki. Apokryficzna „Istorija Russov” daje mu imię Stefan. Informacje o życiu O-a do r. 1633 nie są pewne. Był jakoby bojarem (pancernym?, putnym?). Pracował w saletrzalniach na Dzikich Polach. W końcu 1629 r. znalazł się na Zaporożu i w r. 1630 wziął udział w powstaniu Tarasa Fedorowicza. Jak się zdaje, był bliżej związany z Zadnieprzem (może z Połtawszczyzną?). W czasie wojny polsko-moskiewskiej należał do polsko-kozackiej grupy Aleksandra Piaseczyńskiego, oblegającej Putywl od 24 V 1633. Wśród Kozaków, niechętnie w ogóle odnoszących się do tych działań, zamiar ruszenia pod Smoleńsk doprowadził do zrzucenia starszego Dorofieja Doroszenki i obrania na jego miejsce O-a. Postanowiono opuścić obóz, czego część Kozaków dokonała zapewne w nocy 10/11 VI, resztę Piaseczyńskiemu udało się zatrzymać, ale i ci odeszli przed 19 VI, nie chcąc nawet pozostawić części ludzi na terenie działań wojennych. Na miejsce O-a hetmanem został Tymosz Orendarenko. O. jako pułkownik dokonał wypadu w granice Rosji, w 2. poł. lipca zdobył Wałujkę, nie powiódł mu się 1 VIII nocny szturm na Biełgorod. Zapewne nie poszedł w sierpniu pod Smoleńsk. W lutym 1634 Kozacy (jakoby w sile 6 000) pod wodzą Iliasza Karaimowicza i O-a połączyli się w Baturynie z oddziałami Jeremiego Wiśniowieckiego i Łukasza Żółkiewskiego i razem ruszyli na Putywlszczyznę. Dn. 2 III siły te stanęły o 40 km od Putywla, pustosząc kraj i wybierając żywność, a 11 III rozpoczęły oblężenie Siewska. Szturmy (12, 14, 17 III) zostały odparte, jakoby z powodu niechęci do walki Kozaków, którzy chcieli wyruszyć przeciw Tatarom. Jednak po zwinięciu oblężenia Kozacy zostali pod Siewskiem i we włości komarnickiej, pustosząc kraj. Brak wiadomości o późniejszych losach O-a aż do jesieni 1637.
W listopadzie 1637 O. należał, obok Karpa Skidana, do głównych oficerów Pawluka, na przełomie listopada i grudnia organizował powstanie w rejonie Połtawy. Opierając się na relacji Andrzeja Choińskiego można wnosić, że po klęsce pod Kumejkami (19 XII) O., nie wziąwszy udziału w walkach grudniowych, rozpuścił swe oddziały. Aresztowano go «w domu, nie na wojnie» i przywieziono do Perejasławia, tu «200 czerw. zł. dał za się krom rękawicznego», tj. zapewne dzięki łapówce skazano go tylko na grzywnę i wypuszczono. Wkrótce jednak uciekł na Zaporoże do skupiających się tam powstańców. Dn. 26 II, względnie 8 III 1638 hetmanem był tu jeszcze Dymitr Hunia, w kwietniu na tym stanowisku widzimy już O-a. Starannie przygotował on wyprawę na Naddnieprze osiadłe, wysyłając emisariuszy (uniwersał z 30 III, znany z latopisu Wełyczki, to apokryf). W kwietniu ruszył na czele 2 000 ludzi w górę Dniepru dwiema grupami: idącą lądową prawym brzegiem, a dowodzoną przez Skidana, i wodną – zapewne pod swoim dowództwem. Ta ostatnia opanowała przeprawy w Bużynie (13 (?) IV), potem w Krzemieńczuku, następnie w Czehrynie Dubrawie. Skidan zajął Czehryń. O. zdecydował się ruszyć z głównymi siłami na nowo zasiedlone obszary Zadnieprza zamiast na stare tereny kozackie na prawym brzegu Dniepru. Początkowo zamierzał uderzyć na Perejasław, główną kwaterę dowództwa rejestrowych, ale zamknęli mu drogę Polacy, silnie obsadzając i fortyfikując Hełmazów, którego Kozacy nie zdecydowali się zaatakować. Wobec tego ruszyli w górę Psołu i Suły, opanowali Omelnik i Chorol, zwiększając wydatnie swe siły dzięki napływowi ochotników. Oddalili się jednak w ten sposób od swej głównej bazy w Krzemieńczuku, którą zajęli Polacy, odcinając O-a od powstania na Prawobrzeżu.
Stojący już na czele jakoby kilkunastu tysięcy, obawiając się ataku wojsk koronnych, schronił się O. do Hołtwi, którą silnie umocnił. Dn. 5 V regimentarz Stanisław Potocki rozpoczął oblężenie. O. dokonywał wycieczek, a 10 V zdobył szaniec przedmostowy na Psole, przecinając pierścień blokady. Wojska Potockiego, którym zabrakło amunicji, wycofały się pod Łubnie. Ruszył za nimi O., nie czekając na posiłki. Nie powiodła mu się jednak próba zaskoczenia napadem o świcie 16 V. Atak S. Potockiego rozerwał tabor, który O-owi udało się zamknąć, ale został zepchnięty w miejsce bezwodne. Wyprowadził swe siły nocą przez bagna, zostawiwszy większość wozów; odszedł na północ na Śniatyń, Sieńczę, Łochwicę. Pościg wojsk koronnych zatrzymały walki z idącą do O-a grupą Putywlca, ostatecznie rozbitą. Wykrwawione jednak w parotygodniowych bojach wojska S. Potockiego nie czuły się na siłach podjąć działań zaczepnych na większą skalę. Klęska Putywlca doprowadziła do chwilowego załamania O-a, który zamierzał zrezygnować z dalszej walki i przejść w granice Rosji, gdzie już uprzednio wysłał rodzinę. Opór ogółu powstańców zmusił go do chwilowego porzucenia tego zamysłu, będzie jednak do niego w wypadku niepowodzeń niejednokrotnie wracał, natrafiając znowu na zdecydowany sprzeciw większości swych podkomendnych. Pomnożywszy swe siły o znaczną ilość ochotników z dorzecza górnej Suły i górnego Chorola, ruszył O. na południe do Mirhorodu, a następnie do Łukomli. Nawiązał w ten sposób znów łączność z powstaniem na Prawobrzeżu. Z Łukomli O. prowadził wojnę podjazdową, wysyłał oddziały, które przecinały komunikację głównego obozu polskiego pod Łubniami z Perejasławiem, główną kwaterą rejestrowych. Prawobrzeżne grupy powstańców opanowywały przeprawy na Dnieprze, niszczyły statki i łodzie. Na wieść o zbliżaniu się z Prawobrzeża znacznych posiłków pod dowództwem Jeremiego Wiśniowieckiego O. postanowił rozbić S. Potockiego przed ich przybyciem i ruszył do Śleporodu (na zachód od Łubni). Zamierzając osaczyć wojska koronne, rozdzielił swe siły na parę grup. Niespodziewanie 10 VI nadeszli tu S. Potocki z J. Wiśniowieckim, który zdążył już nadciągnąć. O., rozporządzający tylko częścią swych sił, walczył do nocy i wówczas się wycofał do Łukomli z artylerią, ale porzuciwszy cięższe wozy. Idąc za O-em w pościgu jazda polska z niewielkim taborkiem, obsadzonym przez dragonie, dopadła cofającego się O-a 13 VI pod Żołninem, wdarto się do taboru powstańczego. O. sądząc, że bitwa przegrana, z częścią jazdy uciekł wpław przez Sułę. Pozostali Kozacy wkrótce opanowali sytuację i zamknęli tabor.
O. nie podjął już walki, uszedł do Rosji z 1 000 Kozaków i z ich rodzinami. Po dłuższych staraniach, ciągnących się przez lipiec i sierpień, uzyskał dla swojej grupy zezwolenie na osiedlenie się w rejonie Czugujewa, miała stanowić ona odrębny pułk pod dowództwem O-a, który zachował tytuł hetmana. Jesienią 1639 O. swymi namowami doprowadził do przejścia do Rosji D. Huni. Polacy bezskutecznie domagali się od władz carskich wydania O-a. Kozacy mieli trudności z dostosowaniem się do nowych warunków, dochodziło do zatargów z administracją rosyjską (m. in. o samowolnie zajmowane grunty). Oddziaływała agitacja polska wzywająca do powrotu w granice Rzpltej. Wytworzyła się opozycja przeciw O-owi zarzucająca mu, że niedostatecznie broni interesów Kozaków. Doszło do ostrych zatargów. W początkach 1639 r. podwładni O-a zawrócili z podjętej już wyprawy przeciw Tatarom. W r. 1640 i w początkach 1641 r. Kozacy występowali z petycjami domagającymi się usunięcia swego dowódcy. W r. 1641 doszło w Moskwie do śledztwa w sprawie O-a, który dowiódł swej lojalności. Jego podwładni widząc, że nie uda się go obalić na drodze legalnej, zabili go po jego powrocie z Moskwy (po 10 III 1641, zapewne na krótko przed 6 V 1641), po czym po walce z oddziałami rosyjskimi przeszli wraz z rodzinami w granice Rzpltej. Wśród tych uchodźców znalazł się i syn O-a (może Semen, dziesiętnik z r. 1638). Wziął on udział wraz z innymi w poselstwie (maj–czerwiec? 1641) do hetmana w. kor. Stanisława Koniecpolskiego, które uzyskało zezwolenie na osiedlenie się w okolicach Połtawy. Żona O-a pozostała w Rosji i wstąpiła do monasteru w Moskwie.
Celevyč O., Učast kozakiv v smolenskoj vijni, „Zapysky Naukovoho Tovarystva im. Ševčenka” T. 28: 1899 s. 10–12; Golobuckij V. A., Zaporožskoe kazačestvo, Kiev 1957; Hruševs’kyj, Istorija, VIII č. 1 także s. 290, 292, 295, 297–9, VIII č. 2; Šutoj V. E., Kanun osvoboditel’noj vojny ukrainskogo naroda 1648–1654 gg. Krest’jansko-kozackoe vosstanie na Ukraine 1637–1638 gg., „Istoričeskie Zapiski” T. 46: 1954 s. 231, 252, 261–3, 265–70; Tomkiewicz W., Jeremi Wiśniowiecki (1612–1651), W. 1933; tenże, Ograniczenie swobód kozackich w r. 1638, „Kwart. Hist.” 1930 s. 138, 152–3; – Akty Juž. i Zap. Ross., III 54; Akty moskovskogo gosudarstva, Pet. 1890 I 511, 586–7, 616–17, 621; Novyj dokument do istorii povstannja Ostrjanyci, Wyd. M. Antonovyč, „Listopys Červonoï Kalyny” 1936 nr 7/8 s. 35–8; Okolski Sz., Diariusz transakcyi wojennej między wojskiem koronnem i zaporoskiem… Kontynuacja diariusza…, Kr. 1858 s. 91–102, 105–14, 119–23, 126–7, 134–7; Starożytności hist. pol., I 248–50; – B. Czart.: 136 s. 424.
Wiesław Majewski